2.3 Muda

‘Tijd’

De eerste 1,5^e week zit erop. En wat heb ik al veel gezien en geleerd! De afgelopen tijd heb ik op de kinderafdeling gestaan, eerst samen met de tropenarts in opleiding, daarna vrijwel alleen en met de zeer door mijzelf aangedrongen supervisie van de verantwoordelijke dokter van de afdeling. De dagen beginnen elke ochtend met de overdracht, waar we met alle dokters, zusters, lab-personeel, apothekers e.d. samen zitten om elke afdeling en elke binnengekomen patiënt over de nacht te bespreken. Efficiënt is het zeker niet, en verstaanbaar al allerminst. Grappig hoe snel wij als wazungu (witte mensen) onszelf zitten op te vreten om de inefficiëntie, ons ongeduld, nerveuze tikkende voetjes en ratelende hoofd dat al zit te denken aan alle taken die op de afdeling opstapelen. Maar tijd in Tanzania is echt een ander goed.

Niet alleen in het ziekenhuis merk je dat, eigenlijk daar nog het minst. Afgelopen dinsdag ging ik samen met Rosie, een social worker in het ziekenhuis en Michaela, een van de Amerikaanse vriendinnetjes die ik mijn vorige reis al had ontmoet, pilau (soort gekruide rijst) en gefrituurde vis maken. Iets wat ik echt het allerlekkerst vind hier. En zo’n activiteit kost dan de gehele avond. We wachten op onze piki-piki en gaan op weg naar de markt, zo’n 1,5^e km verderop. Op de markt moet je precies weten bij welk zeiltje met de juiste vrouw met haar groenten, zeepjes, kleding en dergelijke je moet zijn om je boodschappen bij elkaar te verzamelen. Gelukkig had ik Rosie en liep ik gehoorzaam achter haar aan. De vis die we ook nodig hadden, ligt dan achter in de markt, weliswaar niet op de grond, maar iets hoger. De geur die daarvan afkomt is een (rauwe) viskraam in het kwadraat. Het liefst wil je dan de verse, levende vis die ter plekke wordt ontschubt en van zijn darmen wordt ontzien voordat hij bij ons de tas in gaat, met het vooruitzicht voortaan in de olie te zwemmen. Koken, dat is hier echt een taak van minimum 1 uur. Niet alleen moet de rijst op een rieten schotel korrel voor korrel worden uitgezocht op steentjes en ander kruim, ook is er maar één pitje (áls ze al een pitje in huis hebben – laat staan dat je helemaal nog vuur moet maken) waar op gekookt kan worden. Langzaam en met engelengeduld wordt het eten dan bereidt. Niks hop hop hop, drie taken en twee pannen tegelijk, de een nog halfgaar de ander doorgekookt (jup, that’s me als ik haast heb), langzaamaan, stap voor stap doen we alle kookstappen zorgvuldig. Maar het resultaat mag er dan zeker zijn! En dit zijn maar kleine voorbeelden van de tijd die hier voor iedereen gewoon langzamer gaat en rustig mag passeren. Alleen al in het gedag zeggen, als jullie het kunnen herinneren, gaat dat eerst gemiddeld zo’n 6 keer op en neer, voordat er een vraag gesteld kan worden. Hier moet ik nog steeds aan wennen en word ik vaak door het lab of de apotheek op gewezen als ik mijn telefoon gesprek begin met ‘Mambo Janneke from CHW (children’s ward), I have a question about patient….’. Maar goed nieuwe dingen leren kost ook tijd. En in Tanzania mogen de dingen tijd kosten.

Maar goed, over de ziekenhuis dagen: na de overdracht begint dan de ronde op de afdeling. We gaan structureel alle bedjes af, waar verschillende kinderen liggen. Sommige al vrij speels, maar het gros toch wel ernstig ziek. Want zodra het kind weer ietwat levendig is, vraagt een van de ouders om ontslag. Een dag extra kost ook extra geld voor de patiënt, en dat soort bijkomende taken waar je rekening mee moet houden zijn ook echt nieuwe lessen voor mij. Er zijn veel nieuwe dingen bij het werk op de afdeling hier dat ik nog niet gewend ben. Sowieso de hoeveelheid patiënten waar ik deels verantwoordelijk voor ben is veel groter dan waar ik ervaring mee heb, maar dat schrikt me gelukkig niet af want mijn leercurve schiet ongeveer door het dak. Wel moet ik zelf echt nadrukkelijk om supervisie vragen, want anders word je als witte in een witte jas als dokter aanschouwd en lopen de verantwoordelijke artsen gewoon de afdeling af. Dit is me woensdag dan ook gebeurd, maar ik heb heel duidelijk gemaakt dat ik prima de rondes wil doen, maar ook tijd willen hebben voor de nodige supervisie. Gelukkig wordt dit dan ook wel opgevolgd. Want zoveel ziektebeelden die ik hier zie zijn nieuw voor mij! En de status waarin de patiëntjes binnen komen is echt niet te vergelijken met wat je in Nederland ziet. Daarin leer ik wel veel meer van de acute geneeskunde, maar kom ik ook veel heftige dingen tegen.

Vandaag heb ik mijn eerste reanimatie gezien van een jong kindje en is deze overleden. Dit maakte, natuurlijk, een enorme indruk op me. De prognose van dit kindje was al heel erg slecht, maar toch als je (thank god was ik op dat moment met een superfijne supervisor) tijdens je lunch wordt gebeld om nu met hoge spoed naar de afdeling te komen rennen, en aldaar aankomend een muur van witte jasjes en hemden om een bed ziet staan met een privacy scherm (bedenk dat dit allemaal open ruimtes zijn en er meerdere kinderen en ouders in een ruimte zitten), dan weet je al dat het foute boel is. Bij aankomst was het kindje al ver heen en was er na reanimeren ook geen leven meer in te krijgen. Verdrietig genoeg moesten we het overlijden dan ook vaststellen en moeder inlichten. Deze barste in tranen uit en viel al krijsend op de grond van verdriet. Het brak mijn hart, doet zoveel pijn om te zien en het voelt zó oneerlijk.

En toch tikt de tijd de dag weer verder, wordt moeder ondersteund en meegenomen, het kindje ingewikkeld in doeken als een klein hoopje weggebracht, en het bed schoongemaakt. Het is zo bizar dat je de voetjes van zo’n klein peutertje langzaam koud voelt worden, de ogen worden gesloten en het leven van zo’n mooi jongetje met zijn hele leven nog voor zich, je ontglipt. De neusmaagsonde die als een hulpeloos stukje plastic nog op het felrode matras lag na zijn overlijden staat in mijn geheugen gegrift.

En dan moet je weer aan de slag. En dat gaat dan ook. Dan zie je andere kindjes beter worden, kan je sommigen blij maken met een kieteltje of zelfs ontslag naar huis. Maar nu ik aan de tafel in mijn huisje dit zit te schrijven en denk aan het kleine kindje dat daar lag, het verdriet van zijn mama en de ongrijpbaarheid van het leven, laat ik mijn emoties er even zijn. Want dat hoort ook bij. En morgen is er weer een nieuwe dag. Al mag de tijd op dit soort momenten, ook in Tanzania, van mij wat sneller gaan.